PURMEREND - Journalist John Jansen van Galen sprak onlangs in Purmerend over de stand van zaken van de democratie. Hij betoogde dat al tientallen jaren het vertrouwen van kiezers in partijen en politici afneemt. Daartegenover is volgens hem het vertrouwen in de parlementaire democratie als idee juist toegenomen. Zo zijn er de afgelopen decennia meerdere partijen opgericht uit onvrede over misstanden in de maatschappij of over andere partijen. Gespreksleider was Gerard Wegman. Jansen van Galen was in Purmerend op uitnodiging van het comité Dag van de Democratie Purmerend.


Hij begon zijn verhaal met een ontboezeming. Jansen van Galen wist tot de uitnodiging niet van het bestaan van de Dag van de Democratie, uitgeroepen door de Verenigde Naties. Democratie is - en dat zei de Britse staatsman Winston Churchill - het minst slechte van alle politieke systemen, alternatieven zijn erger. Democratie bestaat bij gebrek aan beter. Wezenskenmerk van democratie is voor hem dat alle burgers gelijk zijn voor de wet. Sinds vrouwen in 1922 voor het eerst stemden voor de Tweede Kamer is Nederland te beschouwen als een parlementaire democratie.

grootste monden
Er leven veel zorgen over de parlementaire democratie, nu populistische partijen in Europa - inclusief Nederland - een groeiende aanhang hebben. Jansen van Galen constateert dat populisme een manier van optreden is: wij tegen zij, een zich afzetten van ‘het volk’ tegen ‘de elite’ en het uitsluiten van allen die zij niet tot het volk rekenen. Het gaat om een heel radicale opvatting: het volk maakt de dienst uit en kan zich niet vergissen. Er is maar één wil van het volk en wie iets anders wil heeft het dus verkeerd begrepen. Echter, de stembus bepaalt wat de wil van het volk is. Democratie is niet de heerschappij van de grootste monden.

geen meerderheidsdictatuur
Uit het nationaal verkiezingsonderzoek 2023 blijkt dat de helft van de Nederlanders niet gehecht is aan de huidige vorm van democratie. Een belangrijk kenmerk van democratie is dat het geen meerderheidsdictatuur mag zijn. De meerderheid hoort altijd en voor zover mogelijk rekening te houden met wezenlijke belangen en diepgevoelde opvattingen van de minderheid. Democratie omschreven als de helft plus één is te simpel.

vertrouwen
Veel mensen zijn tegenwoordig gevoelig voor een autoritair bestuur vanwege de volgens hen onbetrouwbare parlementaire democratie. Die heeft urgente kwesties zoals het stikstofprobleem, het migratievraagstuk en de wooncrisis onopgelost gelaten. Mensen raken dan hun vertrouwen kwijt en gaan snakken naar een sterke daadkrachtige man of vrouw.

verkiezingsuitslag
Het is bijzonder te mopperen op de democratie als de verkiezingsuitslag niet aanstaat. Vaak is er dan de vraag of onze democratie opgewassen is tegen krachten die haar bedreigen. Een democratie hoort van zichzelf weerbaar te zijn om zulke partijen te weerstaan. Een verbod op politieke uitingen is in strijd met uitingsvrijheid die tot het wezen hoort van de democratie. Volgens Jansen van Galen hoort de democratie permanent in crisis te verkeren, dan moeten we steeds uitvinden hoe we ons tot elkaar moeten verhouden en met elkaar moeten omgaan.

hartje
Democratie is meer dan periodieke vrije verkiezingen en vrijheid van meningsuiting. De kern is dat democratie in jezelf moet zitten, in je dagelijkse omgang met anderen, in je mentaliteit. Jansen van Galen: ‘Democratie zit in je hartje.’. Democratie kun je niet opleggen. Daarom ziet hij niets in de voortdurend terugkerende pleidooien dat democratie is aan te leren in het onderwijs als saaie en taaie leerstof van het vak burgerschapsvorming of maatschappijleer. Belangrijker is dat kinderen op school leren rekening met elkaar te houden, buitenbeentjes niet uit te sluiten en zonder te schelden kritiek te hebben. Het in de praktijk aanleren van een democratische mentaliteit is van groot belang, zodat volgens Jansen van Galen democratie op den duur in je hart gaat zitten.

representatieve democratie
Volgens Jansen van Galen daalt het vertrouwen in de democratie niet. Over een halve eeuw bezien is het vertrouwen in de democratie in Nederland toegenomen. Meer dan driekwart van de Nederlanders - dat is in internationaal gezien zeer hoog - stelt nog altijd het volste vertrouwen in het politieke systeem van representatieve democratie. Er zijn regelmatig dipjes of dippen in het vertrouwen dat men in politici en partijen stelt, maar dat is uit democratisch oogpunt niet erg. Integendeel er zijn juist verkiezingen om zulke politici en partijen af te straffen. De laatste jaren is er een misschien kortstondige daling in dat vertrouwen, wat ongetwijfeld te maken heeft met de toeslagenaffaire. Maar dit dieptepunt ligt volgens hem nog ver boven het niveau van vertrouwen van een halve eeuw geleden.

discussie
Het gebrek aan discussie is zorgwekkend, een zwakte van de huidige Nederlandse democratie. Nog in de vorige eeuw streden politieke partijen om de kiezersgunst vanuit verschillende waarden, visies op mens en maatschappij. De politieke partijen zijn het verleerd het ideologische conflict met elkaar aan te gaan en daarna samen op te komen voor het landsbelang. Jansen van Galen denkt dat deze toenemende betekenisloosheid is verhevigd met de moord op Pim Fortuyn. Toen zijn politici elkaar gaan aanpraten dat ze blijkbaar niet goed naar de kiezers geluisterd hadden. Sindsdien praten ze de kiezer naar de mond of in ieder geval zeggen ze wat ze menen dat de kiezer wil horen en verzwijgen wat die volgens hen niet wil horen.